Naar een web van kennis met SKOS

Vanaf 18 juni staat SKOS (Simple Knowledge Organization System) op de ‘pas toe of leg uit’-lijst van Forum Standaardisatie. Dat betekent dat organisaties binnen de Nederlandse overheid deze standaard verplicht moeten toepassen. Wat gaan wij daarvan merken?

SKOS is een standaard dat de principes van het web doortrekt naar systemen van kennisontsluiting. De behoefte aan kennisontsluiting begint vaak bij de bewustwording van de eigen taal. Elke organisatie hanteert begrippen in een specifieke betekenis. Zo is in het gevangeniswezen de ‘badmeester’ iemand die nieuwe ‘inkomsten’ behandelt: inname eigendommen, uitreiken beddengoed, et cetera. De Belastingdienst hanteert weer een geheel andere definitie van ‘inkomsten’. Kennis van dergelijke organisatie-specifieke begrippen is essentieel. Het is dan ook een goed idee om deze kennis structureel en systematisch vast te leggen en te ontsluiten.

Wikipedia-achtige vorm
SKOS maakt het mogelijk om begrippenlijsten via het web toegankelijk te maken in een Wikipedia-achtige vorm. Eigenlijk zou elke organisatie zijn begrippenapparaat op die manier moeten publiceren. De fundamentele kennis die daarmee beschikbaar komt vormt immers de basis voor de informatiehuishouding in een organisatie. Een tamelijk elementair belang, dat helaas nog vaak onderschat wordt.

Het basisidee is dat elk begrip een eigen webadres krijgt. Een fictief voorbeeld is http://belastingdienst.nl/begrippen/Inkomsten. Het begrip ‘inkomsten’ zoals het gevangeniswezen dat hanteert krijgt weer een ander webadres. Aan dat webadres is te zien welke organisatie verantwoordelijk is voor de definitie van het begrip. Dat is niet alleen simpel en doeltreffend, het geeft ook eenduidigheid op een ongekende schaal. Dat leidt tot allerlei nieuwe toepassingen.

Veranderingen
SKOS zal veel veranderen op het gebied van publiceren. Het helpt kennisinstituten hun collecties open te stellen en beter bruikbaar te maken. Gebruikers hoeven daar zelf niets voor te doen: zoekmachines handelen dit automatisch af. Het kunnen ophalen van eenduidig gespecificeerde zoekresultaten bij een ongelimiteerde verzameling bronnen op het web is een van de kernbeloftes van SKOS.

Ook in de administratieve wereld zal SKOS tot verandering leiden. Stel, een gemeenteambtenaar geeft een vergunning uit in de vorm van een elektronisch bestand. Dankzij SKOS kan hij het document, ook voor de buitenwereld, eenduidig kenmerken. Dit heeft grote voordelen. Documenten uit het ene IT-systeem worden op die manier bruikbaar in andere IT-systemen. Stromen van documenttypen over organisaties heen wordt daardoor inzichtelijker en transparanter en leveren minder ICT-kosten op. Het maakt geautomatiseerde verwerking mogelijk van omvangrijke digitale documentstromen.

‘Duwtje in de goede richting’
Het verplicht stellen van SKOS brengt deze toekomstdroom dichterbij. De meer dan twintig partijen die zich hiervoor hebben ingezet hopen dat dit (overheids-)organisaties stimuleert om hun begrippen vast te leggen en conform SKOS te ontsluiten. Er is een tweetal reden te bedenken waarom organisaties mogelijk in de wachtstand blijven hangen als het gaat om het toepassen van SKOS. Allereerst gaan de échte baten van SKOS pas blijken als een groot aantal organisaties besluit het te gebruiken. Ook leidt SKOS tot meer transparantie, wat organisaties onzeker maakt. Het valt te hopen dat een stok achter de deur de balans een duwtje in de goede richting geeft.

Jan Voskuil in InGovernment – Platform voor de digitale overheid (column, 2015)